Dzisiejszy wpis będzie dotyczył tematyki, z zakresu prawa autorskiego, budzącej duże zainteresowanie, a to dozwolonego użytku osobistego. Jest to temat gorący, w szczególności, że Polska jest krajem o dość mocno rozwiniętej sferze korzystania z utwór pochodzących z nie do końca pewnych i legalnych źródeł .
Dozwolony użytek osobisty został uregulowany w art. 23 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, dalej Prawo autorskie.
Zgodnie z ustępem pierwszym tego przepisu:
„Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Przepis ten nie upoważnia do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym.”
Na uwagę zasługuje tu warunek korzystania z już rozpowszechnionego utworu.
Co to znaczy, że utwór jest rozpowszechniony?
Tu z pomocą przychodzi nam samo Prawo autorskie, które stanowi, że „utworem rozpowszechnionym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie.” Coraz częstsze ataki hackerskie na duże wytwórnie filmowe i telewizyjne sprawiają, że dostępne w Internecie stają się odcinki seriali, które nie zostały jednak udostępnione publicznie za zezwoleniem twórcy. Taka sytuacja miała miejsce np. kilka lat temu gdy do sieci „wyciekły” pierwsze cztery odcinki nowego sezonu Gry o tron. W przypadku korzystania z takiego utworu nieskuteczne byłoby powoływanie się na dozwolony użytek osobisty.
Korzystanie z utworu w ramach dozwolonego użytku osobistego może polegać na przykład na: oglądaniu, czytaniu, odsłuchaniu utworu, ale także udostępnianiu, dalszym rozpowszechnianiu egzemplarza dzieła osobom pozostającym w związku towarzyskim, a nawet na incydentalnym zwielokrotnianiu. Co istotne takie działanie nie może służyć celom komercyjnym korzystającego.
Dla ustalenia zakresu dozwolonego użytku osobistego konieczne jest jeszcze ustalenie kręgu osób pozostających w związku osobistym, o którym mówi art. 23 w ust. 2: „Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.”
Osoby „pozostające w związku osobistym” to osoby, z którymi łączy nas relacja osobista, czyli np. rodzina, znajomi. Za ugruntowane w doktrynie należy uznać stanowisko, że więź osobista nie łączy nas z każdym z tysiąca znajomych na Facebooku czy GoldenLine. Musi tu występować pewna realna znajomość.
Przy omawianiu dozwolonego użytku trzeba zwrócić uwagę na pewne niebezpieczne tendencje do jego zawężania, w szczególności w orzecznictwie europejskim. Jako przykład posłużyć może wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-435/12, w którym stwierdzono, że dozwolony użytek nie obejmuje przypadków sporządzania kopii na użytek prywatny z nielegalnego źródła. Pojawia się tu problem jak użytkownik Internetu ma weryfikować czy dane źródło jest legalne czy nie.
Należy jednak wziąć pod uwagę, że w niektórych europejskich porządkach prawnych (np. Finlandia, Norwegia) już w samej ustawie o prawie autorskim ustalono, że dozwolony użytek osobisty dotyczy tylko sytuacji, gdy źródło utworu jest legalne lub jak ma to miejsce w Niemczech, gdzie wymaga się, aby kopia stanowiąca podstawę korzystania nie była sporządzona w sposób oczywiście bezprawny.
Wracając jednak do warunków polskich na szczególną uwagę zasługuje pogląd wyrażony przez prof. Janusza Bartę i prof. Ryszarda Markiewicza, w książce Prawo autorskie, str. 235, z 2016 roku, wyd. Wolters Kluwer SA, zgodnie z którym: „powoływanie się na dozwolony użytek osobisty jest obecnie dopuszczalne także wówczas, gdy bezpośrednie „źródło” pozyskania utworu dla tego użytku było rozpowszechnione bezprawnie”.
Warto również zwrócić uwagę na przypadki nie objęte dozwolonym użytkiem osobistym, a to:
- budowanie według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego,
- programy komputerowe,
- elektroniczne bazy danych spełniające cechy utworu.
Na zakończenie trzeba podkreślić, że przekroczenie granic dozwolonego użytku może wiązać się z odpowiedzialnością zarówno cywilną (np. odszkodowawczą), jak również karną.
