Coraz częściej w podpisywanych umowach zarówno przedsiębiorcy, jak i osoby prywatne umieszczają zapisy o karach umownych za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. Czym więc jest kara umowna i co umożliwia wpisanie jej do umowy.
Kara umowna jest pewnego rodzaju odszkodowaniem za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. Zgodnie z ogólnymi zasadami prawa cywilnego w sytuacji niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przez kontrahenta jest on zobowiązany do naprawienia szkody, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy było spowodowane okolicznościami, za które nie ponosi on odpowiedzialności. Tym samym jeżeli w umowie nie zapisano kary umownej, a kontrahent nie wykona umowy możemy żądać od niego naprawienia szkody, jednakże wysokość szkody musimy ustalić, a w razie procesu sądowego udowodnić.
Wpisanie kary umownej sprawia, że jesteśmy zwolnieni z konieczności udowadniania wysokości poniesionej szkody, ponieważ jest ona konkretnie określona lub wskazany jest sposób jej wyliczenia, np. za jeden dzień opóźnienia 1% wysokości wynagrodzenia.
Co istotne karę umowną możemy zastrzec jedynie za zobowiązania niepieniężne. Przykładowo zawieramy umowę o roboty budowlane, w której przedsiębiorca ma wybudować budynek mieszkalny do dnia 30 czerwca 2016 roku. Określamy wynagrodzenie, które zapłacimy za wykonane prace na kwotę 200 000,00 płatną w trzech ratach: 50 000,00 zł przed przystąpieniem do wykonywania prac, 50 000,00 zł po upływie pół roku od rozpoczęcia oraz 100 000,00 zł płatną 30 dni od dnia odbioru końcowego gotowego budynku. Jednocześnie w umowie możemy zastrzec, że w razie przekroczenia terminu na wykonanie prac budowalnych za każdy dzień opóźnienia w oddaniu gotowego budynku, przedsiębiorca będzie zobowiązany do zapłaty 0,1% wysokości wynagrodzenia. W takiej umowie przedsiębiorca nie mógłby jednak wpisać, że uprawniony jest do otrzymania kary umownej za każdy dzień opóźnienia w zapłacie, którejś z rat wynagrodzenia. Wynika to właśnie z faktu, że kary umowne mogą przysługiwać jedynie od zobowiązań niepieniężnych, natomiast od zobowiązań pieniężnych przysługują odsetki. Zastrzeżenie kary umownej od zobowiązań pieniężnych będzie skutkowało nieważnością takiego zapisu.
Ustalenie kary umownej w konkretnej wysokości nie zawsze będzie skutkowało jej zasądzeniem, w sytuacji niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Taka sytuacja może mieć miejsce jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane. Wtedy dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej, tzw. miarkowania. To samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.
Sąd Najwyższy w wyroku z 9 lutego 2005 r., II CK 420/04 wskazał, że „Kara umowna może być uznana za rażąco wygórowaną gdy jest ona równa bądź zbliżona do wysokości wykonanego z opóźnieniem zobowiązania, w związku z którym ją przewidziano. Nie jest jednak wykluczona w tej wysokości, jeżeli dłużnik za okres, za który została wyliczona nie spełnił świadczenia w ogóle. W takim bowiem wypadku musiałby podważać ważność umowy w zakresie wysokości kary umownej, ze względu na jej sprzeczność z prawem bądź zasadami współżycia społecznego (art. 58 KC).”
Podsumowanie
Zastrzeżenie kary umownej pozwala na zniwelowanie szkody powstałej w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przez kontrahenta. Karę umowną można zastrzec wyłącznie w stosunku do zobowiązań niepieniężnych. Wpisanie do umowy kary umownej znacząco ułatwią naprawienie szkody, ponieważ zwalnia uprawnionego od obowiązku wykazywania wysokości szkody.
