Nie wszystkie wytwory ludzkiego umysłu są chronione prawem autorskim. Dla możliwości skorzystania z ochrony, jaką daje ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zwana dalej Prawo autorskie, utwór musi spełniać pewne warunki. Dzisiejszy wpis poświęcony zostanie definicji utworu w polskim prawie autorskim. Jest to zagadnienia kluczowe dla ustalenia czy nasze dzieło będzie chronione.
Już w pierwszym artykule Prawa autorskiego umieszczono definicję, zgodnie z którą utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
- Utwór jest wynikiem działalności człowiek.
Ochronie prawnoautorskiej podlegają wytwory działalności ludzkiej i tylko takie są utworami w rozumieniu Prawa autorskiego. Stąd też wzory „stworzone” przez mróz na szybie, czy rzeźby skalne nie są utworami. Podobnie ma się sytuacja z „dziełami” naszych pupili, np. obraz stworzony przez psa, który przypadkowo rozmazał farbę. Coraz częściej pojawia się też problem, co z obrazami lub muzyką stworzonymi przez program komputerowy. Przeważa jednak stanowisko, zgodnie z którym autorem utworu musi być człowiek.
- Utwór musi być twórczy i posiadać indywidualny charakter.
Twórczość jest rozumiana jako oryginalność dzieła. Kreacja autora musi być wynikiem jego samodzielnej pracy. Indywidualny charakter jest wynikiem stworzenia utworu przez konkretną osobę lub grupę osób. Nie wyklucza to jednak stworzenia utworu w oparciu o dzieło istniejące wcześniej lub chociaż o inspirację czyimś utworem.
Jak to w prawie, twórczy i indywidualny charakter, to terminy bardzo nieostre. W każdej sytuacji trzeba indywidualnie rozstrzygać czy dany wytwór posiada te cechy. Co ciekawe przez te cechy definiujący utwór, niektóre słynne dzieła artystyczne nie są uznawane za utwory w rozumieniu Prawa autorskiego, np. „Czarny kwadrat na białym tle” Kazimierza Malewicza.
- Utwór musi być ustalony.
Utwór jest ustalony kiedy zostanie przedstawiony w takiej formie, że osoba trzecia może się z nim zapoznać. Tym samym pomysły na utwór lub idee nie są utworami w rozumieniu Prawa autorskiego. Nie należy tego rozumieć jednak tak restrykcje, że utwór musi przybrać jakąś materialną formę. W doktrynie prawniczej można spotkać poglądy, zgodnie z którymi za ustalony należy uznać utwór, gdy np. autor bardzo dokładnie ustnie przedstawił koncepcję opowiadania, a jedynie jeszcze go nie spisał.
W art. 1 ust. 2 Prawa autorskiego wskazano też przykładowe utwory: wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), plastyczne, fotograficzne, lutnicze, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne, muzyczne i słowno-muzyczne, sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne, audiowizualne (w tym filmowe). Nie jest to jednak katalog zamknięty.
System ochrony na podstawie Prawa autorskiego jest szczególnie interesujący, ponieważ odmiennie niż w Prawie własności przemysłowej (patenty, wzory przemysłowe, znaki towarowe) dla zapewnienia ochrony nie jest potrzebna rejestracja, a jedynie ustalenie utworu. Co więcej np. znak towarowy, jeżeli spełnia warunki uznania za utwór może podlegać ochronie kumulatywnie zarówno na podstawie Prawa autorskiego, jak i Prawa własności przemysłowej.
